Hayvanlarla paylaştığımız çok fazla ortak duygu var. Korku, mutluluk, üzüntü… Bunlardan biri de “utanma” duygusu olabilir mi? Hayvanlar da utanır mı?
Bizdeki utanma duygusu, sosyal varlıklar olmamızdan geliyor. Yani bir sosyal gruptaki bütünlüğe bağlı kalabilmek için evrimleşmiş ve hayatta kalıp kalınmayacağını belirleyen faktörlerden olmuş zamanında.
Peki ya hayvanlara ne demeli? Hani bazen bir köpek, tuvaletini yapmaması gereken bir yere ve utanmış gibi etrafına bakar veya bir kedi düştükten sonra hiçbir şey yokmuş gibi davranmaya çalışarak kendini yalar… Bunları utandıkları için yapıyor olabilirler mi dersiniz?
Hayvanlar, insanlarla pek çok aynı duyguyu paylaşıyor.
Evet, hayvanlar birçok duyguyu insanlardaki gibi yaşıyor. Sevgi ve bağlanma duygusu, korku, kaygı, üzüntü, mutluluk, merak, öfke… Say say bitmez. İş utanmaya gelince ise durumlar biraz değişiyor.
Utanma duygusu özellikle gelişmiş sosyal bağlar kurabilen canlılarda var çünkü utanma dediğimiz şey, topluluk içinde kabul gören normlar ihlal edildiğinde ya da negatif bir değerlendirme alınacağı düşünüldüğünde kendini gösteriyor.
Bu şekilde sosyal bağlar korunuyor ve iç gruplarda uyum sağlanıyor. Bazı hayvanlar da sürüsüne veya grup dinamiklerine uygun hareket etmeye çalışabiliyor. Hayatta kalma şansları buna göre artıyor.
Sosyal olmayan hayvanlarda utanma yok.
İnsanların dünyasında korku, öfke, kaygı gibi duygular evrenselken hayvanlarda bunlar biraz daha bireysel. Bu yüzden bir hayvanın utanma duygusunun olabilmesi için gruptaki beklentileri anlayabilecek bilişsel kapasitesi olması gerekiyor.
Çoğu hayvan, birey olarak kendini grubun diğer bireylerinden ayırt edemediği için utanma duygusunu görmek zor ancak kendini ayırt edebilen türlerde (köpekler, maymunlar, filler, kargalar, papağanlar vb.) utanmaya benzer duygular gözlemlenebiliyor.
Ancak utanmayla bağdaştırılan davranışların gerçekten utanma mı yoksa cezadan kaçınma, sosyal hiyerarşi ya da grup dinamiklerine dayalı tepkiler mi olduğu konusunda bilim insanları ayrışıyor.
