Doğanın şaşırtıcı gerçeklerinden biri de bir balina dışkısının dünyanın en pahalı maddelerinden biri olması. O yüzden dışkı deyip geçmeyelim ve onu bu kadar özel kılan detaylara bakalım.
İspermeçet balinasının bağırsaklarından çıkan bu dışkı, asırlardır hem bilim insanlarının hem de lüks severlerin dikkatini çekiyor.
Yıllarca sır olarak kalan, bu sürede sadece sertleşmiş deniz kabuğu veya büyük kuşların dışkısı sanılan balina dışkısının bu kadar değerli olmasının ardındaki özellikleri inceleyelim.
Akamber de denilen bu madde, ispermeçet balinasının sindirim sistemi tarafından üretiliyor.
Balinalar, kalamar gibi sert gövdeli avlarla beslendiğinde, bu sert maddeler bağırsaklarında birikerek yaralanmalara neden olabiliyor. İspermeçet balinasının vücudu ise sert parçaları sarmak için bal mumu benzeri bir madde salgılıyor ve dışarı atılıyor.
İşte bu atıklar da deniz suyuyla temas ettiğinde ve oksidasyon geçirdiğinde akamber hâlini alıyor. Bu süre boyunca da renkleri griden kahverengiye kadar farklı şekilde değişiyor.
Epeyce zamandır bunun bir balina kusmuğu olduğu düşünülse de modern araştırmalar sonucunda bunun kusmuk olmadığı, hayvanın bağırsaklarının alt bölgesinde oluştuğu ve dışkı olarak çıktığı tespit edildi.
Bir diğer özelliği ise kokusu. Balinadan ilk çıktığında güçlü bir dışkı kokusuna sahip olsa da kuruduktan sonra daha hoş bir koku kazanıyor. Misk kokusu olarak tanımlanması da aslında onu değerli yapan özelliklerden biri. Neden mi?
Akamber, neden bu kadar pahalı?
Akamberi değerli kılan pek çok özelliği var. Nadirliği bunlardan ilki. Deniz şartlarında çabucak yok olabildiği için akambere çok az rastlanıyor. Genellikle sahillerde veya okyanuslarda yüzerken bulunabiliyor ancak bu tamamen şans işi.
Günlük hayatımızda kullandığımızı söylesek? Akamberi bu kadar değerli kılan ise parfümeri dünyasında sabitleyici olarak kullanılması. Parfüm formülasyonlarında koku molekülerini uzun süre sabitliyor ve kalıcılığını da arttırıyor. Bu yüzden de özellikle lüks parfüm markaları için vazgeçilmez bir bileşen.
Avustralya, ABD ve Hindistan gibi birçok ülkede ispermeçet balinası avcılığı yasak, bu da az önce dediğimiz gibi şansa kalıyor. Hâl böyle olunca da arz-talep dengesi daha dengesiz hâle geliyor.
Gelelim fiyatına!
Bazıları akamber için yüzen altın kavramını kullanıyor. Binlerce dolara satılabiliyor, bunun için tabii kalitesi de önemli. Örneğin Kanarya Adaları’nda 9,5 kg’lık bir parça bulundu ve yaklaşık 550 bin dolara piyasaya sürüldü.
2021’de ise Yemen kıyılarında 127 kg ağırlığında 1,5 milyon dolar değerinde akamber parçası bulundu.
Eski zamanlarda tedavi amaçlı da kullanılmış.
Kendine özgü tatlımsı kokusuyla parfüm endüstrisindeki yerinden bahsetmiştik ancak akamberin kullanım alanı sadece bununla da sınırlı değil ve tarih boyunca çeşitli alanlarda kendine yer bulmuş.
Erken Arap medeniyetlerinde akamber; afrodizyak, tütsü olarak kullanıldığı gibi kalp ve beyin gibi çeşitli rahatsızlığı tedavi etmek için ilaç olarak da tercih edilmiş. Sindirimden astıma kadar rahatsızlıkların tedavisinde tercih edilse de modern tıpta etkili oluşu kanıtlanmış değil.
Son yıllarda, hayvan hakları savunucularının baskısı ve bilimsel gelişmeler sayesinde sentetik alternatifler geliştirildi.
2022’de yapılan bir çalışmada ispermeçet balinası popülasyonunun 850 bin olduğu tahmin edildi. 1960’ların raporlarına bakıldığında ise popülasyonda %57’lik bir düşüş vardı.
Hem hayvan hakları hem de popülasyonu korumak için ise sentetik akamber üretilmeye başlandı. Böylece hem çevre dostu hem de ekonomik çözüm gerçekleştirilmiş oldu.
Ancak bu hâlâ yasa dışı akamber avcılığının son bulduğu anlamına gelmiyor ve akamber kullanımının bazı ülkelerde kullanımına yasak getirilmiş durumda değil.
Kaynaklar: Live Science, How Stuff Works, Natural History Museum, WWF, Ambergris
